Với dân số đông, cơ cấu dân số vàng, thu nhập ngày càng cao nên dư địa phát triển kênh phân phối tại Việt Nam được đánh giá rất lớn. Dự báo đến năm 2020, thị phần kênh bán lẻ hiện đại sẽ tăng lên và đáp ứng được 40% nhu cầu tiêu dùng. Đây là cơ hội lớn, nhưng đồng thời cũng là thách thức, bởi các nhà bán lẻ trong nước sẽ phải cạnh tranh không cân sức với các doanh nghiệp nước ngoài. Trong đó, thách thức lớn nhất được lãnh đạo Bộ Công Thương chỉ ra là xuất phát điểm hình thức bán lẻ hiện còn thấp, chủ yếu bán hàng truyền thống, gần đây mới xuất hiện hình thức bán lẻ hiện đại.
“Doanh nghiệp bán lẻ ngoại có cơ sở quy mô gấp đôi doanh nghiệp trong nước, lại có tiềm lực tài chính, khả năng quản trị… sẽ vừa là động lực phát triển ngành, vừa khiến cạnh tranh ngày càng lớn”, ông Võ Văn Quyền nói. Vị này đồng thời cũng thừa nhận mối lo doanh nghiệp ngoại tràn vào, nắm giữ thị trường của các đơn vị nội chính đáng, song là xu thế không thể đảo ngược khi Việt Nam mở cửa hội nhập.
Cũng theo vị này, từ sau khi Luật Đầu tư ra đời (năm 2005), những ưu đãi dành cho doanh nghiệp ngoại vào lĩnh vực bán lẻ gần như đã không còn. Song, ngoài dựa vào ưu đãi để phát triển, thì số doanh nghiệp này có tiềm lực tài chính rất mạnh và đây chính là lợi thế để họ “bỏ xa” doanh nghiệp bán lẻ nội phía sau.
Một thực tế được Chủ tịch Hiệp hội bán lẻ Đinh Thị Mỹ Loan nêu lên là dù trong văn bản chính sách không có sự phân biệt lớn giữa doanh nghiệp bán lẻ trong nước và nước ngoài, nhưng nhiều địa phương vẫn “trải thảm đỏ” mời gọi đối tác ngoại. “Nhiều tỉnh, thành vẫn đưa ra chủ trương ưu đãi để thu hút đầu tư, đặc biệt trong lĩnh vực bán lẻ, khiến doanh nghiệp nội mất thời cơ. Không phải nơi nào cũng giống TP HCM, chính quyền ủng hộ hết lòng cho các doanh nghiệp bán lẻ”, bà Mỹ Loan băn khoăn.
Trả lời câu hỏi “Vì sao có cuộc đua tranh không cân sức giữa nhà bán lẻ nội – ngoại”, ông Nguyễn Thành Nhân, Tổng giám đốc Saigon Coop đưa ra 3 nguyên nhân chính.
Trước tiên, nhà bán lẻ ngoại “ăn đứt” doanh nghiệp trong nước về tiềm lực tài chính, có nguồn huy động vốn lãi suất tốt ở nước ngoài. “Trong kinh doanh, để thu được mức lợi nhuận một vài phần trăm không hề dễ dàng. Nhưng chỉ cần vay được vốn tốt, lãi suất tốt … cũng sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh với các đối thủ”, ông Nhân phân tích.
Yếu tố thứ 2 được sếp Saigon Coop nhắc tới là bề dày kinh nghiệp của khối ngoại, khi có lịch sử kinh doanh, nghiên cứu ở nhiều thị trường khác nhau. Cuối cùng, doanh nghiệp ngoại có sức mạnh toàn cầu trong liên kết, thu mua nguồn hàng với thế mạnh là chuỗi logistic phát triển tại nhiều quốc gia…
Nhưng ở chiều ngược lại, doanh nghiệp trong nước cũng có những lợi thế nhất định, như hiểu tâm lý người tiêu dùng Việt, am hiểu thị trường của mình hơn, từ đó cung cách phục vụ, chọn lọc hàng hóa để phục vụ người tiêu dùng tốt hơn…
Dù vậy, ông Nhân vẫn cho rằng, Chính phủ, chính quyền địa phương cần có chính sách hỗ trợ để tạo động lực phát triển, giúp doanh nghiệp bán lẻ trong nước tăng khả năng cạnh tranh, cụ thể là cần những hàng rào kỹ thuật trong lĩnh vực này. “Nhà mình cửa không đóng nhưng phải có hàng rào kỹ thuật, các nước đều làm để bảo vệ các nhà bán lẻ của họ”, vị này ví von.
Như tại Ấn Độ, bất kỳ nhà bán lẻ ngoại muốn vào thị trường đều phải tuân thủ loạt “hàng rào”, như thông qua hình thức liên doanh với doanh nghiệp bán lẻ nội với tỷ lệ tối đa 51%; trong tổng doanh thu bán hàng phải có 30% là sản phẩm của các nhà sản xuất nhỏ và vừa….
Đồng tình cần có những hàng rào kỹ thuật để “sợi dây liên kết” trong thị trường bán lẻ nội địa chặt chẽ hơn, nhưng bà Mỹ Loan lưu ý, rào cản hợp lý và hội nhập mà chúng ta có được để bảo vệ các nhà bán lẻ nội non trẻ bao gồm việc kiểm tra yêu cầu kinh tế và danh mục nhà bán lẻ nước ngoài. “Sự thật là nhiều lúc, nhiều nơi chưa ý thức rõ nên rào cản, hàng rào kỹ thuật mà chúng ta đưa ra bị vô hiệu”, bà Loan nói.
Đáng lo hơn, trước làn sóng ký kết các FTA thế hệ mới, đặc biệt TPP và FTA với EU, một số cơ quan Nhà nước cho rằng sẽ không áp dụng rào cản với các nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực bán lẻ. Đây là điều đáng lo, dù về ý thức trước sau gì những rào cản này sẽ dỡ bỏ và đối mặt cạnh tranh bình đẳng.
"Những rào cản này không phải bỏ ngay từ bây giờ, mà phải có lộ trình. TPP dù đã ký nhưng phải được phê chuẩn và có hiệu lực. Sau khi có hiệu lực thì chúng ta cũng còn thời hạn nhất định mới dỡ bở rào cản. Vì thế, trong cuộc đua cam go này các địa phương cần ý thức để bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp nội địa”, bà Loan bổ sung thêm.
Dưới góc nhìn thực tế nhà điều hành doanh nghiệp, ông Nguyễn Thành Nhân nhấn mạnh, sự liên kết giữa các nhà bán lẻ trong nước với nhau, hay giữa các nhà bán lẻ nội – ngoài dù dưới bất kỳ hình thức nào cũng cần “chất keo”, đó là lợi ích và hiệu quả.
“Trong mối liên kết phải chú ý lợi ích mỗi thành viên và hiệu quả chung liên kết. Mọi doanh nghiệp kinh doanh đều được ứng xử như nhau, nhưng trong lĩnh vực nào cũng cần phải có chính sách để doanh nghiệp thấy được sự thúc đẩy, gắn kết. Ở góc độ này, người “mai mối” cho những mối liên kết không ai hết chính là các Hiệp hội, nhà điều hành chính sách – Bộ Công Thương”, Tổng giám đốc Saigon Coop bổ sung thêm.
