Người “đỡ đầu” cho con cá nước lạnh
Về nước, gót chân ông đi mòn nhiều nguồn sông, con suối, lắm thác ghềnh cheo leo heo hút ở các tỉnh miền núi để đưa ra một kết luận: “Thủy sản nước lạnh ở ta chẳng có gì ngoài vài con cá suối con con. Sao không nhập nội cá nước lạnh về nuôi?”.
Ý tưởng táo bạo đó cho đến tận bây giờ vẫn bị không ít nhà môi trường “độp” lại vì họ e ngại ảnh hưởng đến đa dạng sinh học, vì chưa có đánh giá tác động môi trường, vì… Ông Lựu cũng không ngần ngại “phản pháo” rằng: “Nói thế thì thuỷ sản VN có cái gì? Cá mè, cá trắm là nguồn Trung Quốc, cá trôi nguồn Ấn Độ, đến cá trê, rô phi… Cá tầm không phải là cá dữ. Cá hồi có khả năng ảnh hưởng đến hệ sinh vật nhưng nó chỉ ở vùng lạnh, không xuống dưới khu hệ nhiệt đới được bởi cứ trên 25 độ là chết. Cứ như các nhà khoa học hàn lâm thì chẳng dám nhập con gì cả. Tôi chỉ sợ không có con nào nuôi mới là vấn đề đau đầu”.
Cái bắt tay, hợp tác đầu tiên giữa các nhà khoa học thuỷ sản Việt Nam và Phần Lan được bắt đầu từ năm 2001. Các chuyên gia Phần Lan từ Trung tâm công nghệ Kuopio và Viện Nghiên cứu Thuỷ sản Phần Lan cùng với cán bộ khoa học của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thuỷ sản 1 đã liên lạc và trực tiếp bàn một số nội dung hợp tác với nhau. Phía Phần Lan thành lập Trung tâm Đổi mới và Trung tâm này đã điều phối các hoạt động hợp tác của các đối tác Phần Lan để cùng với Viện chuẩn bị văn bản dự án giới thiệu cá hồi vân vào Việt Nam.
Chuyên gia của hai nước cũng đưa ra kết luận cho rằng cá hồi có thể phát triển tốt ở Việt Nam, đặc biệt các vùng núi cao, và Việt Nam có tiềm năng phát triển bền vững các đối tượng cá nước lạnh. Một nghiên cứu khả thi về môi trường, kinh tế và thị trường đã được hai bên phối hợp triển khai năm 2003-2004 làm cơ sở cho việc lập trang trại pilot nuôi cá nước lạnh đầu tiên tại miền Bắc Việt Nam. Trang trại cá hồi vân đầu tiên ở Việt Nam được thành lập tại thị trấn Sapa, Lào Cai vào cuối năm 2004. Các chuyên gia Phần Lan đã chuyên chở trứng cá sang Sapa, phối hợp với cán bộ kỹ thuật của Viện triển khai việc ấp trứng, ương cá bột hương tại trại pilot. Đợt đầu tiên 150.000 trứng đã thụ tinh được nhập vào Việt Nam và được tiếp tục ấp ra thành cá bột, sau đó được ương thành cá hương, giống để nuôi cá thịt.
Trong một cuộc họp ở Nga, ông Lựu tranh thủ thời gian rảnh nằn nì mấy anh bên Đại sứ quán. Tưởng ông nhờ vả mua hàng lậu, hàng ngoài luồng gì ghê gớm nhưng hoá ra chỉ để dẫn đường đến cơ sở sản xuất giống cá tầm. Xem, mê mẩn rồi, không chờ đợi những thủ tục nhiêu khê, ông Viện trưởng ứng tiền túi mua liền 2kg trứng cá lạnh, giá mỗi kg 3.000 USD, xách tay bay về nước. Khoảng 20.000 cá tầm giống đã được tạo ra tại Sapa là thành quả của chuyến xuất ngoại ấy. Như vậy, qua các thử nghiệm đã có thể chứng minh cá hồi và cá tầm có khả năng ấp ương lên giống tại miền Bắc Việt Nam.
Số giống cá hồi sau đó được Viện sử dụng cho việc nuôi thử nghiệm tại ngay trang trại pilot Sapa, đồng thời đã chuyển khoảng 7.000-8.000 cá giống cho ông Nguyễn Tiến Thắng nuôi thử nghiệm ở bản Khoăng, Sapa cùng năm. Viện cũng đã chuyển 1.000 cá giống cho ông Yên ở Lai Châu nuôi thử trên địa bàn tỉnh này. Cả ba địa điểm nuôi trên đã cho kết quả nuôi thương phẩm rất khả quan. Sau 14 tháng cá đã đạt trọng lượng 1,5-1,7kg. Tỷ lệ sống cao, tốc độ tăng trưởng được các chuyên gia Phần Lan cho là cao.
Với đối tượng cá tầm, sau khi đã thu được giống, Viện chủ trương phân nhỏ đàn cá để nuôi thử nghiệm nhằm đánh giá khả năng thích nghi và triển vọng của đối tượng này. Viện lưu lại trung tâm Sapa 1.200 con, chuyển 2.000 con về hồ chứa Thác Bà, 1.200 con về Trung tâm giống Quốc gia thuỷ sản nước ngọt miền Bắc tại Phú Tảo, Hải Dương và gửi 20 cá giống lớn 1,5-2,0kg vào Đà Lạt. Kết quả thử nghiệm thật khả quan, cho thấy với điều kiện nhiệt độ nước dao động từ 22-25oC, cá tầm phát triển rất bình thường. Cá tầm bắt đầu ngừng ăn khi nhiệt độ đạt 29-30oC trong dài hạn và bắt đầu bị chết khi nhiệt độ tăng lên 32oC.
Cuối năm 2005, đoàn cán bộ của UBND tỉnh Lâm Đồng do ông Bảy Hoà chủ tịch tỉnh đã thăm mô hình nuôi cá hồi vân ở Sapa. Sau đó, cán bộ kỹ thuật của ba đơn vị là Sở Nông nghiệp - PTNT, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thuỷ sản 3 (Viện 3) và Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thuỷ sản 1 (Viện 1) tiến hành khảo sát nhiều địa điểm, kết luận là cá hồi vân có thể phát triển tại Lâm Đồng. Để đảm bảo chắc chắn, địa điểm đầu tiên được tuyển chọn là xã Klong Klanh, trên địa bàn huyện Lạc Dương. Đầu năm 2006, doanh nghiệp tại thành phố Hồ Chí Minh đã được tỉnh Lâm Đồng cho phép triển khai nuôi thử nghiệm. Khu thí nghiệm được triển khai tại địa điểm của doanh nghiệp đồng thời lồng bè được đặt tại hồ Tuyền Lâm và triển khai vào giữa năm 2006. Kết quả là cuối năm 2006, doanh nghiệp nuôi thử nghiệm thành công, 6-7 tấn cá hồi thương phẩm tươi sống, giãy đành đạch trong nắng vàng phương Nam đã gây được tiếng vang lớn trong giới khoa học cũng như gây bất ngờ cho thị trường thuỷ sản cao cấp.
Từ 2005-2008, Viện thường xuyên nhập trứng cá hồi vân từ Phần Lan để ấp và ương ở Sapa. Đầu năm 2007, Viện 1 và Viện 3 và Cty Giang Ly đã phối hợp thử nghiệm thành công ấp và ương cá hồi vân ngay tại Klong Klanh, huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng. Viện 1 cũng đã tạo ra đàn cá hậu bị bố mẹ và đã nuôi thành thục đàn cá này. Đầu năm 2008, nhóm chuyên gia kỹ thuật của Viện đã thành công thử nghiệm sản xuất trứng cá hồi. Cuối năm 2008, đã thành công sản xuất nhân tạo 20 vạn cá hương. Việc chủ động sản xuất cá giống để cung cấp cho các vùng nuôi của Việt Nam hoàn toàn trong tầm tay. Từ đợt nhập trứng cá tầm Xiberia từ năm 2005, hiện nay, lượng cá tầm Xiberia hậu bị còn khoảng 1.000 con với các quy cỡ từ 7,0 kg tới 22,0 kg.
Đối với cá tầm, tin mừng mới là chúng ta đã phát hiện ra rằng trong điều kiện của khí hậu miền Bắc, tuyến sinh dục của cá tầm Xiberia đã phát triển và tạo ra giải trứng ở giai đoạn 3. Như vậy triển vọng tạo được con giống cá tầm cho ngành nuôi cá nước lạnh Việt Nam là có triển vọng.
Ngày tháng tựa bóng câu qua cửa sổ. Đối với ông Lựu, tháng ngày càng trôi nhanh hơn bởi những chuyến đi nối tiếp chuyến đi cứ thúc giục. Nào là các địa phương, bạn bè, bà con nông dân biết tiếng ông, cũng níu kéo, mời mọc: “Ông lên tư vấn hộ tôi chỗ này, chỗ kia có nuôi nổi cá nước lạnh không?”. Ông Viện trưởng nhiệt tình, gật đầu ngay. Ông bảo, cá hồi nuôi được ở Lâm Đồng, Kon Tum và nhiều nơi nước lạnh còn cá tầm diện rộng hơn. Ở Đắc Lắc, Gia Lai, ở vùng Ngọc Linh - Quảng Nam, vùng núi cao Quảng Ngãi, Ninh Thuận, vùng dưới chân Bạch Mã ở Huế, vùng tây Nghệ An, Thanh Hoá còn ngoài Bắc cứ tỉnh nào miền núi đa số nuôi được, thậm chí có thể nuôi ở Thanh Sơn, Phú Thọ, ở chân Tam Đảo, Vĩnh Phúc.
Hễ nơi nào có nguồn nước mát từ rừng, từ núi hoặc nước ngầm, có nhiệt độ dưới 29 độ là nuôi tốt. Khả năng nuôi có thể được vài chục ngàn tấn. Cá hồi bán tại trận một tấn cũng 120 triệu, lãi khoảng 40-60 triệu, cá tầm một tấn cỡ 200 triệu, lãi 70-80 triệu nếu nuôi khéo. Chẳng có gì lợi bằng, nhất là ở những vùng nước lạnh xưa kia chỉ nhởn nhơ vài con cá suối bé bằng ngón tay, ngón chân. Vì thế chỉ trong vòng bốn năm đã có ít nhất 14 trang trại nuôi cá nước lạnh được xây dựng. Trong thực tiễn, như các ghi nhận, các trang trại sau khi được xây dựng, sản lượng năm sau thường được nâng cao hơn năm trước. Thí dụ, trang trại ông Thắng được xây dựng năm 2005 và cuối năm 2005 đã nuôi được xấp xỉ 8 tấn. Năm 2006, trang trại mở rộng và đã nuôi được khoảng 20 tấn, năm 2007 trang trại nuôi được khoảng 35-36 tấn. Năm 2009, trang trại khoảng 50 tấn. Cũng tương tự, trang trại Giang Ly năm 2006 nuôi được khoảng 6-8 tấn, năm 2007 sản lượng đã tăng lên khoảng 14-15 tấn và năm 2008 sản lượng nuôi đạt tới 22-25 tấn...
Nguồn: Báo Nông Nghiệp Việt Nam
